Οι συνθήκες της Μόσχας και του Καρς (1921): Με ρωσικά χρήματα και όπλα ο Κεμάλ πολεμά τους Έλληνες στη Μικρά Ασία – Η Συνθήκη Φιλίας και Αδελφοσύνης της Μόσχας και η ενίσχυση των κεμαλικών από τους μπολσεβίκους – Η παραχώρηση εδαφών της Υπερκαυκασίας στους Τούρκους με τη Συνθήκη του Καρς και η πρόβλεψη για ανανέωσή της κάθε 25 χρόνια
Ακούμε τελευταία κυρίως, τον Ταγίπ Ερντογάν να μιλά για “σύνορα της καρδιάς” (των Τούρκων), για εδάφη που κατακτήθηκαν με αίμα κλπ. Θα αναφερθούμε σήμερα, σε κάποια εδάφη της Τουρκίας που αποτελούν το 30% περίπου της έκτασής της και αποκτήθηκαν “στα χαρτιά”. Στο τέλος του άρθρου, θα γράψουμε και λίγα πράγματα για το πώς παραδόθηκε η Ανατολική Θράκη στους Τούρκους, ένα τεράστιο θέμα στο οποίο θα επανέλθουμε μετά το Πάσχα.
Η Οκτωβριανή Επανάσταση – Η εκστρατεία στην Ουκρανία – Οι συνθήκες του Αλεξαντροπόλ και της Μόσχας
Μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση (1917), η Ρωσία “αποσύρθηκε” από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και σταμάτησε τις εχθροπραξίες εναντίον της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Τότε όμως “… οι Σύμμαχοι νικηταί ευρέθησαν εις την ανάγκην να αναχαιτίσουν την προέλευσιν των Μπολσεβίκων εις τα εκκενούμενα παρά των Γερμανών εδάφη της Ρωσίας, δια να δοθεί ούτω καιρός για νέα δημιουργούμενα κράτη, η Πολωνία και η Τσεχοσλοβακία και ανασυγκροτηθούν τα καταστραφέντα κράτη της Ρουμανίας και της Σερβίας. Οι κίνδυνοι της Ευρώπης ήταν μέγιστοι…” (Δημ. Βακάς).
Αποφασίστηκε λοιπόν να σταλούν στην Ουκρανία και συγκεκριμένα στην περιοχή της Κριμαίας στρατεύματα για να ενισχύσουν τις αντικομμουνιστικές δυνάμεις που υπήρχαν εκεί. Ο φιλέλληνας Γάλλος πρωθυπουργός Κλεμανσό υποσχόμενος διπλωματική βοήθεια στη χώρα μας στα ζητήματα της Μικράς Ασίας και της Θράκης, ζήτησε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο να στείλει η Ελλάδα ένα Σώμα Στρατού στην εκστρατεία αυτή.
Ο Βενιζέλος δέχτηκε αν και έβλεπε ότι η συγκεκριμένη επιχείρηση ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη. Η εκστρατεία δεν ήταν καλά οργανωμένη, συμμετείχαν σ’ αυτή πολύ λιγότερες δυνάμεις απ’ ότι πιστευόταν αρχικά (12 γαλλικά τάγματα, αμφίβολης μαχητικής ικανότητας, ένα ρουμανικό σύνταγμα και δύο ελληνικές μεραρχίες). Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα, με 23.551 άνδρες, έφτασε στην Οδησσό στις 21 Ιανουαρίου 1919.
Είναι γνωστή η αποτυχία της εκστρατείας αυτής και η επικράτηση των μπολσεβίκων. Στα τέλη Απριλίου 1919 αποχώρησε από την Κριμαία η ελληνική δύναμη, η οποία πολέμησε με μεγάλη γενναιότητα και είχε σοβαρές απώλειες: 398 νεκρούς και 657 τραυματίες.
Το κακό όμως για τη χώρα μας δεν σταμάτησε εκεί. Το νέο σοβιετικό καθεστώς συμμάχησε κατά της Δύσης με τους Τούρκους εθνικιστές οι οποίοι πολεμούσαν εναντίον της δυτικής κυριαρχίας αλλά και της Οθωμανικής (σουλτανικής κυβέρνησης) που είχε συνθηκολογήσει με τους Δυτικούς Συμμάχους.
Οι διπλωματικές σχέσεις μεταξύ μπολσεβίκων και Τούρκων εθνικιστών (κεμαλικών) ξεκίνησαν τον Αύγουστο του 1920. Στις 19 Νοεμβρίου 1920, με τη Συνθήκη του Alexandropol, οι δυο πλευρές μοίραζαν την Αρμενία και αποκτούσαν κοινά σύνορα.
Να υπενθυμίσουμε ότι τον Ιούλιο του 1920, είχε υπογραφεί η Συνθήκη των Σεβρών, με την οποία γεννιόταν η Ελλάδα “των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών” ενώ την 1η Νοεμβρίου 1920, ο Βενιζέλος ηττήθηκε στις εκλογές που ο ίδιος προκάλεσε και τον Δεκέμβριο του ίδιου χρόνου, μετά από δημοψήφισμα, επέστρεψε στην Ελλάδα, ο βασιλιάς Κωνσταντίνος. Η εξέλιξη αυτή δυσαρέστησε τους Συμμάχους που άλλαξαν στάση απέναντι στη χώρα μας με τις γνωστές τραγικές συνέπειες.
Από τα τέλη Ιουλίου 1920, είχε αρχίσει η αποστολή όπλων και χρυσού σε πολύ μεγάλες ποσότητες από τους Σοβιετικούς προς τον Κεμάλ (M. Llewellyn-Smith, σελ. 297). Πρώτη αποστολή, όπως γράφει ο αείμνηστος Νεοκλής Σαρρής, έγινε με τον Χαλίλ Πασά που μετέφερε στους κεμαλικούς χρυσό αξίας 100.000 οθωμανικών λιρών. Τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, ο Γιουσούφ Κεμάλ (Τεγκισρέκ) παρέδωσε στον Κεμάλ 1.000.000 χρυσά ρούβλια.
Στις 16 Μαρτίου 1921, στη Μόσχα, υπογράφτηκε ανάμεσα στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας (Grand National Assembly of Turkey) και τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (Russian Soviet Federative Socialist Republic – SFSR) η λεγόμενη Συνθήκη της Μόσχας (Treaty of Moscow) ή Συνθήκη Αδελφοσύνης (Treaty of Brotherhood).
Επικεφαλής της SFSR ήταν ο Βλαντιμίρ Λένιν και επικεφαλής της Μεγάλης Εθνοσυνέλευσης της Τουρκίας ήταν ο Κεμάλ Ατατούρκ. Να σημειώσουμε ότι ούτε η ΕΣΣΔ είχε ιδρυθεί τότε (αυτό έγινε το 1922) ενώ η διεθνώς αναγνωρισμένη τουρκική κυβέρνηση εκείνη την εποχή ήταν αυτή του σουλτάνου Μεχμέτ VI (6ου), ο οποίος είχε υπογράψει τη Συνθήκη των Σεβρών, που είχε αποκηρύξει ο Κεμάλ. Φυσικά, η επίσημη τουρκική κυβέρνηση δεν κλήθηκε στη Μόσχα.
Στο διαδίκτυο, ορισμένοι ταυτίζουν τη Συνθήκη της Μόσχας με τη Συνθήκη του Καρς που υπογράφτηκε αργότερα. Αυτό είναι εσφαλμένο. Η Συνθήκη του Καρς αποτελεί συνέχεια της Συνθήκης της Μόσχας αλλά ΔΕΝ είναι (η) ίδια μ’ αυτή!
Σύμφωνα με τη Συνθήκη της Μόσχας, η Τουρκία παραχώρησε στη Γεωργία το Βατούμ και την περιοχή βόρεια του χωριού Σαρπ (Sarp) ενώ πήρε από τη Ρωσία το Καρς (το οποίο είχε περιέλθει στη Ρωσία το 1878 με τη Συνθήκη του Βερολίνου) και το Αρνταχάν. Παράλληλα, οι μπολσεβίκοι αναγνώρισαν την εθνικιστική ηγεσία υπό τον Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, ως τη μόνη κυβέρνηση στην Τουρκία. Μεταφέρουμε αυτούσιο το τι γράφει στη συνέχεια η κορυφαία παγκοσμίως Εγκυκλοπαίδεια Britannica στη διαδικτυακή της έκδοση, στο λήμμα Treaty of Moscow, 1921.
“As a result of the treaty, the Soviets supplied the nationalists with weapons and ammunition which Turks used successfully in a war against Greece in 1921-22”.
Κάνουμε μια πρόχειρη μετάφραση της παραγράφου.
“Ως (ένα) αποτέλεσμα της Συνθήκης, οι Σοβιετικοί προμήθευσαν τους εθνικιστές με όπλα και πυρομαχικά τα οποία οι Τούρκοι (τα) χρησιμοποίησαν με επιτυχία σε ένα πόλεμο ενάντια στην Ελλάδα το 1921-22”.
Πρόκειται φυσικά για τη Μικρασιατική Εκστρατεία, όπου οι δυνάμεις του Κεμάλ, τροφοδοτούνταν με όπλα και πυρομαχικά από τους Σοβιετικούς. Δυστυχώς, δεν είναι μόνο αυτό. Στο δίτομο βιβλίο του “Η Ιστορία του Ελληνικού Στρατού (1833-1949)”, ο Ιωάννης Παπαφλωράτος (τον οποίο ευχαριστούμε θερμότατα γιατί με ιδιαίτερη ευγένεια και προθυμία μας έδωσε την άδεια να χρησιμοποιήσουμε αποσπάσματα από το έργο του), αναφέρονται τα εξής: “Μετά την υπογραφή της Συμφωνίας της Μόσχας, παραδίδονται στους Τούρκους 10.000.000 χρυσά ρούβλια, από τα οποία τα 4.000.000 μεταφέρονται από τον Γιουσούφ Κεμάλ, τον Απρίλιο του 1921. Το 1.400.000 μεταφέρεται από τον Φρούνζε (Mikhail Vasilyerich Frunze) τον Δεκέμβριο του ιδίου χρόνου και η τελευταία αποστολή 3.500.000 παραδίδεται τον Μάιο του 1922. Δηλαδή συνολικά 11.000.000 χρυσά ρούβλια και 100.000 χρυσές οθωμανικές λίρες. Η βοήθεια αυτή αντιστοιχεί σε 80.000.000 περίπου τουρκικές χάρτινες λίρες της εποχής εκείνης” (Τόμος Ι, σελ. 649).
Ακολουθεί παραπομπή για τα παραπάνω στον μεγάλο Νεοκλή Σαρρή. Γράφει χαρακτηριστικά ο κ. Παπαφλωράτος: “Ο αείμνηστος πανεπιστημιακός προχώρησε έτι περαιτέρω προκειμένου να καταστήσει απολύτως κατανοητό το ύψος της βοήθειας των Μπολσεβίκων προς τον Κεμάλ”. Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος της ενίσχυσης, θα πρέπει να αναφερθεί ότι ο προϋπολογισμός του 1920 της κυβέρνησης της Άγκυρας ανερχόταν σε 63.018.354 λίρες Τουρκίας και του 1921 σε 79.160.058 λίρες Τουρκίας.
Με άλλη έκφραση η σοβιετική βοήθεια που παρασχέθηκε σε διάστημα λιγότερο από δύο χρόνια αντιπροσωπεύει ποσόν μεγαλύτερο από το σύνολο του ετησίου προϋπολογισμού της (κεμαλικής) Τουρκίας και το σύνολο των πολεμικών δαπανών δύο χρόνων!!!
Συνεχίζοντας, ο κ. Παπαφλωράτος γράφει:
“Μάλιστα, έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι οι μισθοί των κεμαλικών αξιωματικών κατεβλήθησαν με χρήματα, τα οποία προήλθαν από τον Λένιν.
Παραπέμπει σχετικά στον συγγραφέα και Ακαδημαϊκό Τάσο Αθανασιάδη (1913 – 2006), ο οποίος είχε γεννηθεί στο Σαλιχλί της Μικράς Ασίας.
Αυτά ήταν λοιπόν ήταν τα… συμπαρομαρτούντα (επακόλουθα, συνέπειες) της Συνθήκης της Μόσχας, η οποία είναι μάλλον άγνωστη στη χώρα μας. Ας ελπίσουμε ότι στα αρμόδια Υπουργεία είναι γνωστή, τουλάχιστον στα πρόσωπα που πρέπει να τη γνωρίζουν.
Υπάρχει όμως και συνέχεια όπως αναφέραμε παραπάνω.
Είναι η Συνθήκη του Καρς (Treaty of Kars) η οποία υπογράφτηκε στις 13 Οκτωβρίου 1921 στην τουρκική, σήμερα, πόλη Καρς και (επι)κυρώθηκε στο Ερεβάν, την πρωτεύουσα της Αρμενίας στις 11 Σεπτεμβρίου 1922.,
Η Συνθήκη αυτή, είναι μια συνθήκη ειρήνης, που υπογράφτηκε ανάμεσα στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας και τις Δημοκρατίες της Υπερκαυκασίας (Αρμενία, Γεωργία, Αζερμπαϊτζάν), με τη συμμετοχή του ρωσικού SFSR. Καθορίζει τα σύνορα ανάμεσα στην Τουρκία και τις Δημοκρατίες αυτές, οι οποίες εντάχθηκαν στην (τέως) ΕΣΣΔ τον Δεκέμβριο του 1922. Αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, διάδοχη της Συνθήκης της Μόσχας.
Να σημειώσουμε, ότι η Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας, το 1923 ανακήρυξε τη Δημοκρατία της Τουρκίας.
Όλες οι περιοχές που αποδόθηκαν στην Τουρκία, είχαν καταληφθεί από τη Ρωσία στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1878, εκτός από την περιοχή Surmali που ανήκε στο Ιράν και προσαρτήθηκε στη Ρωσία με τη Συνθήκη του Turkemenchay (1828), μετά τον τελευταίο Ρωσοϊρανικό πόλεμο (1826-1828).
Μια ακόμα, τέως ρωσική πόλη, που δόθηκε στην Τουρκία, ήταν το Olti. Επίσης δόθηκαν στη γείτονα: η λίμνη Childir, τα ερείπια της Ani(αρχαία πρωτεύουσα της Αρμενίας που καταστράφηκε από σεισμό το 1319), το Αραράτ, τα ορυχεία αλατιού του Kulp(Τuzluka) καθώς και η πόλη Igdyr. Της δόθηκε επίσης ο λεγόμενος Διάδρομος του ποταμού Αράς , μια στενή λωρίδα γης ανάμεσα στους ποταμούς Aras και Lower Karasu.
Οι Τούρκοι όμως “πατώντας” πάνω στη Συνθήκη της Μόσχας δεν δέχτηκαν τα αιτήματα των Αρμενίων. Ένταση δημιουργήθηκε και ανάμεσα στην Τουρκία και το Ιράν (πρωτοφανές περιστατικό, η Τουρκία να έχει προβλήματα με τους γείτονες της…), για το Surmali και τον διάδρομο του Αράς. Τελικά, μετά από συνάντηση του Reza shah και του Ατατούρκ το 1934, οι περιοχές έμειναν οριστικά στην Τουρκία, η οποία παραχώρησε ως αντάλλαγμα στο Ιράν κάποια εδάφη νοτιότερα.
Προσπάθεια ακύρωσης της Συνθήκης του Καρς
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η (τέως) ΕΣΣΔ, υπερδύναμη πλέον και με τον Στάλιν ηγέτη (να θυμίσουμε ότι η Τουρκία πήγε με το μέρος των νικητών του πολέμου λίγο πριν τη λήξη του, ενώ στη διάρκειά του παρέμεινε αμέτοχη, χαρακτηριζόμενη μάλιστα πανάξια “επιτήδειος ουδέτερος”) ζήτησε από τους Τούρκους να επιστρέψουν τις επαρχίες Καρς, Αρνταχάν και Αρντβίν (7 Ιουνίου 1945). Οι Τούρκοι αρνήθηκαν, ακολούθησε παρέμβαση από τις Η.Π.Α. και τη Μ. Βρετανία, με την οποία αντιτάχθηκαν στις σοβιετικές εδαφικές διεκδικήσεις. Τελικά η ένταξη της Τουρκίας στο ΝΑΤΟ και ο θάνατος του Στάλιν το 1953 έδωσαν τέλος στις απαιτήσεις της ΕΣΣΔ.
Η Συνθήκη του Καρς, ήρθε στην επιφάνεια το 2016, όταν Ρώσοι βουλευτές, ζήτησαν από τον Βλαντιμίρ Πούτιν να ακυρώσει τη Συνθήκη της Μόσχας και κατ’ επέκταση, τη Συνθήκη του Καρς. Αυτό έγινε με αφορμή την κατάρριψη του ρωσικού Sukhoi Su-24 το Νοέμβριο του 2015 από τους Τούρκους.
Διαβάσαμε στο διαδίκτυο, καθώς δεν υπάρχει κάποιο βιβλίο που να αναφέρεται στις Συνθήκες της Μόσχας και του Καρς, ότι αυτές για να ισχύουν πρέπει να ανανεώνονται κάθε 25 χρόνια. ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΔΥΟ ΜΕΡΗ. Δηλαδή, το 2021, οι Συνθήκες πρέπει να ανανεωθούν.
Ποιες χώρες όμως θα τις ανανεώσουν; Η Τουρκία σίγουρα και η Ρωσία (ως διάδοχος χώρα της ΕΣΣΔ, όπως έγινε στο Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε.;). Ή οι χώρες της Υπερκαυκασίας; Η Αρμενία, σίγουρα θίγεται από τις Συνθήκες αυτές, η Γεωργία δεν έχει και ιδανικές σχέσεις με την Τουρκία, αλλά πήρε το Βατούμ το 1921-1922 και τέλος το Αζερμπαϊτζάν που είναι στενά συνδεδεμένο με την Τουρκία. Εδώ θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν κάποιοι διεθνολόγοι ή κάποιοι υπεύθυνοι από το ΥΠΕΞ.
Μήπως ο Ερντογάν, πιεζόμενος στον Βορρά από την επικείμενη ανανέωση ή μη των Συνθηκών Μόσχας-Καρς το 2021 και στο νοτιοανατολικό τμήμα της χώρας του από τους Κούρδους , ως αντίβαρο, πιέζει τη χώρα μας με παράλογες και έξω από τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923) διεκδικήσεις;
Οι συμφωνίες Γάλλων και Ιταλών με τους Τούρκους Κεμαλικούς το 1921
Φυσικά, δεν ήταν ο μοναδικός λόγος για τη μικρασιατική καταστροφή του 1922 η βοήθεια των μπολσεβίκων στον Κεμάλ. Ο εσωτερικός διχασμός και η επάνοδος του Κωνσταντίνου ήταν ένας βασικός λόγος όπως και η μεταστροφή της στάσης Γάλλων και Ιταλών υπέρ της Τουρκίας. Με τη Συνθήκη της Άγκυρας ή Συνθήκη Φραγκλέν Μπουϊγιόν (20/10/1921), οι Γάλλοι παραβιάζονται προηγούμενες Συνθήκες των μελών της Αντάντ προχώρησαν σε υπογραφή Συνθήκης με ΜΗ ΝΟΜΙΜΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ.
Ανάμεσα στους όρους αυτής της Συνθήκης, ήταν η εκκένωση της Κιλικίας από τα γαλλικά στρατεύματα και η παράδοση μεγάλης ποσότητας οπλισμού του στρατού της Γαλλίας που βρισκόταν εκεί στους Τούρκους, αν και οι Γάλλοι γνώριζαν ότι αυτά θα χρησιμοποιούνταν εναντίον των Ελλήνων.
Είχε προηγηθεί, την άνοιξη του 1921, ιταλοτουρκική συμφωνία (Σύμφωνο Sforza-Bekin Sami), με την οποία οι Ιταλοί κεφαλαιούχοι αποκτούσαν δικαίωμα προτεραιότητας στα σαντζάκια Αττάλειας, Μούλγου και Μποντούρ και η Ιταλία όφειλε να υποστηρίξει την απόδοση της Θράκης και της Σμύρνης στην Τουρκία, να αποσύρει τα στρατεύματά της από τη Μικρά Ασία και έδινε την άδεια στους κεμαλικούς να προμηθευτούν πολεμικό υλικό από την ιταλική ζώνη στην Αττάλεια.
Μάλιστα, ο Ατατούρκ απέφυγε να επικυρώσει τη Συνθήκη αυτή (σε ό, τι ήταν να δώσει προφανώς…), προσδοκώντας αναθεώρηση των όρων της στο μέλλον!
Οι Βρετανοί κράτησαν σαφώς καλύτερη στάση, ιδιαίτερα λόγω του φιλέλληνα Υπουργού λόρδου Κόρζον (Curson) ο οποίος σχεδόν πάντα, υπερασπιζόταν τις θέσεις της χώρας μας.
Ανατολική Θράκη – Το τρίγωνο του Κάραγατς
Αυτά τα στοιχεία μπορέσαμε να βρούμε για τις Συνθήκες της Μόσχας και του Καρς. Μάλλον δεν ίδρωσαν και πολύ οι Τούρκοι για να πάρουν το 30% της σημερινής έκτασης της χώρας τους…
Κάτι ανάλογο, σε βάρος της Ελλάδας, έγινε με την υπογραφή της ανακωχής των Μουδανιών (28 Σεπτεμβρίου 1922), με την οποία υποχρεώθηκε η χώρα μας να εγκαταλείψει την Ανατολική Θράκη (από την Τσατάλτζα ως την ανατολική όχθη του ποταμού Έβρου. Χαρακτηριστικά, ο Ισμέτ πασάς (μετέπειτα Ισμέτ Ινονού) είπε στον Ατατούρκ: “Οι Γιουνάν (Έλληνες) μας χαρίζουν την ανατολική Θράκη!”.
Με το σοβαρό αυτό θέμα όπως και με την παραχώρηση του Τριγώνου του Καραγάτς, έκτασης 24.000 τ.μ. με μεγάλη οικονομική και στρατιωτική σημασία, στους Τούρκους, ως αντάλλαγμα για τις πολεμικές αποζημιώσεις που ζητούσαν οι γείτονες μετά τη μικρασιατική καταστροφή, θα ασχοληθούμε σε ξεχωριστό άρθρο.
Είναι η πρώτη φορά που δώσαμε έδαφος αντί για χρήματα. Μετά την Επανάσταση του 1821, μέρος του δανείου που είχε πάρει η χώρα μας (12.531.164 από 60.000.000 φράγκα) δόθηκε στην Τουρκία για την παραχώρηση της Φθιώτιδας… (Νικόλαος Π. Σοϊλεντάκης, “Ιστορία του Θρακικού Ελληνισμού”).
Ας ελπίζουμε ότι έχουν γνώση οι φύλακες και θα την εμπλουτίσουν μετά από αυτά τα άρθρα…
Πηγή protothema.gr
