Στις 25 Ιανουαρίου του 1833, σε ηλικία 17 ετών, ο Όθωνας-Φρειδερίκος-Λουδοβίκος (που είχε γεννηθεί στο Σάλτσμπουργκ της Αυστρίας, το οποίο τότε ανήκε στη Βαυαρία), πλήρες όνομα Ότο Φρίντριχ Λούντβιχ φον Βίτελσμπαχ, πρίγκιπας της Βαυαρίας, αποβιβάστηκε στο Ναύπλιο από τη βρετανική φρεγάτα “Μαδαγασκάρη”, εν μέσω λαϊκών επευφημιών, συνοδευόμενος από τριμελή Αντιβασιλεία Βαυαρών (που θα κυβερνούσε μέχρι αυτός να ενηλικιωθεί, το 1835) και πολυμελή βαυαρικό τακτικό στρατό (3.850 στρατιώτες), που βαθμιαία συμπληρώθηκε από “εθελοντές”, στην πλειοψηφία τους Γερμανούς.
Είχαμε ήδη λίγα χρόνια νωρίτερα φροντίσει, ως “ανδρείκελα” των Μεγάλων Δυνάμεων, να αναλάβουμε εμείς και επί χρήμασι το ξεπάστρεμα του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας Ιωάννη Καποδίστρια, και κυρίως να αυτοδιαλύσουμε οποιαδήποτε σκέψη για ανεξάρτητο εθνικό και πολιτικό βίο, με πρόταγμα ένα δημοκρατικό πολίτευμα, καίτοι το Σύνταγμα της Α’ Εθνοσυνέλευσης, που στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης έθετε βάσεις από τις πλέον προοδευτικές ανά την υφήλιο. Οι Μεγάλες Δυνάμεις αμέσως μετά επέβαλαν στους άξεστους Έλληνες, για να σωθεί και να μη διαλυθεί η “πατρίδα” τους, το μονάρχη Όθωνα.
Μονάρχης, δάνειο και πτώχευση!
Τότε ήταν και το επόμενο δάνειο που συνήψε η χώρα μας, το 1832, μετά την ίδρυση του ελληνικού κράτους (1830) και την επιβολή του Βαυαρού Όθωνα (1832) ως βασιλιά των Ελλήνων. Από το δάνειο αυτό των “προστάτιδων δυνάμεων”, ύψους 60 εκατ. γαλλικών φράγκων, δόθηκαν μόνον οι δύο πρώτες δόσεις, που ουσιαστικά χρησιμοποιήθηκαν για αποπληρωμή των δύο προηγούμενων βρετανικών δανείων, και το υπόλοιπο για το στρατό και τη βαυαρική γραφειοκρατία. Η μη ανάκαμψη, έτσι, της οικονομίας προκάλεσε την άρνηση καταβολής της τρίτης δόσης του δανείου. Τελικά, ο Όθωνας αναγκάστηκε να κηρύξει πτώχευση, ζητώντας νέα δάνεια.
Οι “προστάτες” μας όρισαν τότε μια επιτροπή ελέγχου της οικονομίας μας, επιβάλλοντας συγχρόνως τη χρησιμοποίηση όλων των εθνικών πόρων για την αποπληρωμή των δανείων τους. Στις επόμενες δεκαετίες, παρά τη σχετική ανάπτυξη της ναυτιλίας και βιομηχανίας, το δημόσιο χρέος συνέχιζε να μεγαλώνει. Επιβαρύνθηκε επίσης από τις αποζημιώσεις που πληρώσαμε στους Τούρκους για την παραχώρηση της Θεσσαλίας και της Άρτας.
Η εποχή των Βαυαρών
Επειδή ο Όθωνας ήταν ανήλικος, σχηματίστηκε επιτροπή Αντιβασιλείας από τους Βαυαρούς Άρμανσμπεργκ (πρόεδρο), Μάουρερ, Έιντεκ, Γκρένερ και Άμπελ. Η περίοδος της Αντιβασιλείας κράτησε από το 1832 μέχρι το 1835 και υπήρξε εξαιρετικά σκληρή. Από τα πρώτα διατάγματα ήταν η διάλυση των ελληνικών στρατιωτικών σωμάτων των οπλαρχηγών. Υπήρξαν έντονες αντιδράσεις και κάποιες εξεγέρσεις πνίγηκαν στο αίμα. Συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν πολλοί γνωστοί καπετάνιοι. Πέρασαν από δίκη τον Κολοκοτρώνη και τον Πλαπούτα, που καταδικάστηκαν αρχικά σε θάνατο, αλλά η ποινή τους μετατράπηκε σε 20 χρόνια φυλάκιση. Η διοίκηση του κράτους ήταν έντονα συγκεντρωτική και γραφειοκρατική, με νομοθεσία εισηγμένη, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ιδιομορφίες. Τα μέλη της κυβέρνησης μοιράζονταν ως προς την εύνοια ανάμεσα στους αντιβασιλείς. Αυτή ήταν η πρώτη φορά πριν 178 χρόνια που οι Γερμανοί ήρθαν για να θέσουν την Ελλάδα σε επιτροπεία. Να την κάνουν κράτος, να την “αναμορφώσουν”, να την εκσυγχρονίσουν.
Οι τοποτηρητές πραγματικοί κυβερνήτες
Κατά τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης από την Αντιβασιλεία, έγινε μεταβολή της διοικητικής εξουσίας και το κράτος διαιρέθηκε σε 10 νομούς και 42 επαρχίες με επικεφαλής τους νομάρχες και επάρχους. Οι νομάρχες είχαν ευρύτατες πολιτικοστρατιωτικές και οικονομικές δικαιοδοσίες. Οι επαρχίες διαιρέθηκαν σε Δήμους (πόλεις και κοινότητες). Σε κάθε Δήμο υπήρχε Δημοτικό Συμβούλιο, του οποίου τα μέλη εκλέγονταν από τους κατοίκους. Για τους δημάρχους ίσχυε το “τριπρόσωπο” (σε κάθε Δήμο εκλέγονταν 3 υποψήφιοι και ο βασιλιάς επέλεγε έναν για δήμαρχο). Οι νομάρχες και οι έπαρχοι διορίζονταν από το βασιλιά (έλεγχος δημοτικής διοίκησης).
Η Δικαιοσύνη
Στα θετικά του αντιβασιλέα Μάουρερ λογίζεται η αναδιοργάνωση της Δικαιοσύνης. Αυτός εισηγήθηκε το νέο οργανισμό των δικαστηρίων, τον οργανισμό των συμβολαιογράφων, της ποινικής και της πολιτικής δικονομίας. Επίσης, επί της εποχής του Μάουρερ, δημιουργείται η υποδομή για την αρχαιολογική νομοθεσία της χώρας.
Ο στρατός
Ο τρίτος της Αντιβασιλείας ήταν ο Έιντεκ, ο οποίος, ως μέλος της Αντιβασιλείας, είχε ως εντολή τη δημιουργία ενός ετοιμοπόλεμου στρατού. Τα προβλήματα που αντιμετώπισε στην προσπάθειά του για τη δημιουργία στρατού από τους ντόπιους είναι γνωστά, όπως και ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπισε τους αγωνιστές της Επανάστασης. Η προσπάθειά του αυτή τον έφερε σε πλήρη αντίθεση με τις ομάδες των Αρματολών και των Κλεφτών. Αναγκάστηκε, λοιπόν, να αναζητήσει εθελοντές στρατιώτες (μισθοφόρους) σε όλη την Ευρώπη και τελικά κατάφερε να συγκεντρώσει 4.000, από τους οποίους όμως οι μισοί, λόγω του ότι ήταν μόνιμα σε κατάσταση μέθης, δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν. Το τεράστιο κόστος του εξοπλισμού αυτών των σωμάτων συνέβαλε σε μεγάλο ποσοστό στην οικονομική καταστροφή της Ελλάδας. Το 1835 επέστρεψε στο Μόναχο και αφιερώθηκε στην ζωγραφική.
Οι υποδομές
Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα προσπάθησαν οι Βαυαροί να θέσουν τις βάσεις για τις υποδομές του νεοσύστατου κράτους. Δημιουργήθηκαν μικτές επιτροπές που αποτελούνταν από Βαυαρούς και καλλιεργημένους Έλληνες, με κοινό σκοπό τη δημιουργία ενός σύγχρονου κράτους με μακρόχρονη προοπτική. Αυτή όμως η μορφωμένη ελίτ των Ελλήνων αποτελούνταν κυρίως από ετερόχθονες Έλληνες, που δεν προέρχονταν από τον ελλαδικό χώρο, έτσι ώστε η συνεργασία τους με τους ξένους να αντιμετωπιστεί με καχυποψία, κυρίως από τους πολιτικούς, και να αποτύχει.
Σε ένα δυναμικό 3.500 ανθρώπων αυτών των μικτών επιτροπών, οι 2.000 δικάστηκαν και καταδικάστηκαν για διαφθορά από ένα μήνα μέχρι και 20 χρόνια. Οι Βαυαροί λόγω νομικής ασυλίας διέφυγαν στην Ευρώπη.
Η υγεία
Σε γενικές γραμμές έγιναν πολλά στον τομέα της υγείας, καθώς με την καθοδήγηση του γιατρού Τρέιμπερ έγιναν προσπάθειες για την καταπολέμηση των επιδημιών, κυρίως της ελονοσίας.
Μέτρα για την οικοδομή
Στον τομέα της οικοδομής, για την εκπαίδευση των μηχανικών, αρχιτεκτόνων, κατασκευαστών και γεωμετρών, αργότερα και ζωγράφων και γλυπτών, δημιουργήθηκε το 1836, υπό τον Ζέντερ, η Οικοδομική Σχολή (πρόδρομος του Πολυτεχνείου). Κατασκευάστηκαν δρόμοι και γέφυρες, που μείωσαν το χρόνο της επικοινωνίας και της μεταφοράς των προϊόντων. Όμως οι κατηγορίες για μίζες και εργολαβίες έφτασαν στο σημείο να εκδιωχθούν οι τρεις βασικοί βοηθοί του Ζέντερ, με την κατηγορία της διασπάθισης 2 εκατομμυρίων γαλλικών φράγκων.
Ταχυδρομική Υπηρεσία
Δημιουργήθηκε η Ταχυδρομική Υπηρεσία με σκοπό τη σύνδεση, δύο φορές την εβδομάδα, των διοικητικών με τα εμπορικά κέντρα. Φρόντισαν, όμως, ακόμη και για την ταχυδρομική σύνδεση της Ελλάδας με τα εμπορικά κέντρα του εξωτερικού, όπως π.χ. την Τεργέστη και τη Μασσαλία.
Εξωτερικό εμπόριο
Το εξωτερικό εμπόριο ενισχύθηκε με ένα πλέγμα νέων προξενείων, που ένωναν μεταξύ τους τα εμπορικά κέντρα της Μεγάλης Βρετανίας, της Γαλλίας, της Αυστρίας, της νότιας Ρωσίας και ακόμη της Μάλτας, της Αλγερίας και της Αλεξάνδρειας. Για τη βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου έλαβαν μέτρα για την ενδυνάμωση της εγχώριας χειροτεχνίας και βιοτεχνίας, με τον περιορισμό των εισαγωγών. Στις μέρες μας βέβαια κάτι τέτοιο θα ισοδυναμούσε, για την απόγονό τους Μέρκελ, περίπου με κομμουνιστική επανάσταση.
Ορυκτά
Στα οπλουργεία, που είχαν ιδρυθεί στο Ναύπλιο και στον Πόρο, καθώς και σε ένα εργαστήριο με ενσωματωμένη σχολή στην Αθήνα, μπορούσαν να φοιτήσουν δωρεάν νεαροί από 12 έως 20 ετών. Για την προμήθεια των οπλουργών με καύσιμη ύλη άρχισαν την εξόρυξη άνθρακα από την Κύμη της Εύβοιας. Όμως στη συνέχεια ο άνθρακας, αντί να μένει εδώ, άρχισε να προωθείται για κατανάλωση στη Βαυαρία. Στην Κύμη το 1833 ξέσπασαν βίαια επεισόδια, αφού οι δημοτικές Αρχές πρόβαλαν αντίσταση για τον ορυκτό πλούτο της περιοχής.
Εκπαίδευση
Τα μέλη της Αντιβασιλείας (και πιο συγκεκριμένα ο Μάουρερ) έλαβαν αποφάσεις και εξέδωσαν διατάγματα σύμφωνα με τα οποία α) ιδρύθηκαν δημοτικά σχολεία σε όλους τους δήμους με υποχρεωτική φοίτηση για παιδιά άνω των 6 ετών (7ετής φοίτηση), β) ιδρύθηκαν ελληνικά σχολεία σε όλες τις επαρχίες (3ετής φοίτηση), που σε αυτά γίνονταν δεκτοί, μετά από εξετάσεις, οι απόφοιτοι της Δ’ τάξης του δημοτικού) και γ) ιδρύθηκαν γυμνάσια στην έδρα κάθε νομού (4ετής φοίτηση).
Έτσι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα οργανώθηκε πάνω στα πρότυπα του αντίστοιχου βαυαρικού, με έναν κύκλο βασικής υποχρεωτικής εκπαίδευσης και δύο διαφορετικούς κύκλους μέσης, παρά το γεγονός ότι οι ελληνικές κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες ήταν πολύ διαφορετικές από αυτές της Βαυαρίας.
Κύριο χαρακτηριστικό του περιεχομένου των σπουδών ήταν ο κλασικισμός και η αρχαιολατρία, ενώ ελάχιστη βάση δινόταν στην απόκτηση θετικών και τεχνικών γνώσεων. Απόρροια αυτής της αντίληψης και το διάχυτο ελληνικό πνεύμα σε κτήρια και τεχνοτροπίες στο Μόναχο, που ακόμα και σήμερα το διακρίνεις.
Από την αρχή δηλαδή οι Γερμανοί δεν ήθελαν εξειδικευμένο εργατικό και επιστημονικό προσωπικό, που να μπορεί να αναπτύξει σε σταθερές βάσεις την παραγωγική διαδικασία στη χώρα. Οι Βαυαροί αντιβασιλείς, απρόθυμοι να δαπανήσουν χρήματα από το δημόσιο ταμείο για την παιδεία του ελληνικού λαού, αποφάσισαν να αναθέσουν στην Εκκλησία τη χρηματοδότηση.
Γάμοι, γη, μπίρα και βουστάσια στους Βαυαρούς
Στους Βαυαρούς στρατιώτες δόθηκε μια περιοχή στην Αττική για να κατοικήσουν, το Ηράκλειο (!). Οι πρώτοι 60 οικιστές προικοδοτήθηκαν με 40 στρέμματα ο καθένας. Χτίστηκε, μάλιστα, σε σχέδια του Χριστιανού Χάνσεν η εκκλησία του Αγίου Λουκά. Στο καθολικό νεκροταφείο του Ηρακλείου μπορεί κανείς να δει ακόμα και σήμερα βαυαρικά ονόματα, είτε με ελληνική γραφή είτε με γερμανική. Επειδή, όμως, ήταν σχεδόν αδύνατο να βρουν νεαρές κοπέλες για να παντρευτούν, λόγω της διαφορετικής γλώσσας και θρησκείας, ο καθολικός ιερέας της εκκλησίας μερικές φορές λειτουργούσε ως προξενητής μεταξύ των Βαυαρών και των Ελληνίδων καθολικών νεανίδων, κυρίως από την Καθολική Κοινότητα της Σύρου.
Στο Ηράκλειο υπήρχε κι άλλο ένα άλλο δείγμα ελληνοβαυαρικής ένωσης, η γνωστή σε όλους μπίρα “Φιξ”. Ένας Βαυαρός μηχανικός ήρθε μαζί με τον Όθωνα στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκε στο Ηράκλειο. Ο γιος του ήρθε κάποια μέρα να επισκεφτεί τον πατέρα του, όταν όμως έφτασε, ο πατέρας του είχε ήδη πεθάνει. Αντί να γυρίσει πίσω, ο Fuchs – αυτό ήταν το όνομα του – έμεινε. Θέλοντας να κάνει την παραμονή των συμπατριωτών του πιο ευχάριστη, άρχισε να εισάγει το εθνικό τους ποτό, την μπίρα, κι αργότερα ασχολήθηκε ο ίδιος με την παρασκευή της.
Ιστορίες κραιπάλης
Στην περιοχή του Ιλισού λειτουργούσαν θέατρα και ωδικά καφενεία, καθώς και άλλα λιγότερα ευυπόληπτα κέντρα, τα λεγόμενα “παντρεμενάδικα”. Εκεί, λοιπόν, το 1870, ο Κάρολος Fuchs/Φιξ άνοιξε την πρώτη μπιραρία, που την ονόμασε Μετς (μετέπειτα αθηναϊκή γειτονιά), από τη γαλλική πόλη όπου έγινε η ομώνυμη μάχη του Γαλλογερμανικού Πολέμου. Γρήγορα αγαπήθηκε αυτό το ποτό και από τους Έλληνες, οι οποίοι το γερμανικό “u” το διάβαζαν σαν “ι”, και έτσι ονομάστηκε η μπίρα του Φουξ “Μπίρα Φιξ”.
Ένας άλλος Βαυαρός επιχειρηματίας ήταν ο Ρουφ, που ήταν ειδικός για τα αρτεσιανά φρέατα. Εγκαταστάθηκε στην Αθήνα την εποχή του Όθωνα και ίδρυσε αγρόκτημα, στη σημερινή περιοχή Ρουφ, με βουστάσια.
Βαυαροί παντού…
Η Εκκλησία εξακολουθούσε να υπάγεται στη διοίκηση του Πατριαρχείου Κωνσταντινούπολης, αλλά η Επανάσταση οδήγησε στη διακοπή των σχέσεων με το Πατριαρχείο. Η Αντιβασιλεία προχώρησε στη ρύθμιση των σχέσεων, με τη συγκρότηση επταμελούς, μικτής επιτροπής για την εκπόνηση Σχεδίου Κανονισμού ή Συντάγματος Εκκλησιαστικού, με το οποίο αποφασιζόταν η εκκλησιαστική ανεξαρτησία του Βασιλείου της Ελλάδος και η σύσταση Διαρκούς Ιεράς Συνόδου. Από το 1833 η Εκκλησία της Ελλάδας θα είχε μόνο δογματική και πνευματική εξάρτηση από το Πατριαρχείο. Ήταν δηλαδή αυτοκέφαλη με ανώτατη εκκλησιαστική Αρχή την πενταμελή Ιερά Σύνοδο. Τα μέλη όμως εκλέγονταν από το βασιλιά και στις συνεδριάσεις θα παρίστατο βασιλικός επίτροπος με δικαίωμα αρνησικυρίας!
Επίσης, έκλεισαν όλα τα μοναστήρια που είχαν κάτω από 6 μοναχούς και οι ελλαδικές επισκοπές περιορίστηκαν σε 10. Έκλεισαν τα γυναικεία μοναστήρια και απαγορεύτηκαν οι δωρεές. Έτσι έβαλαν στο χέρι ιδιωτικές περιουσίες που τη γλίτωναν άμα δωρίζονταν σε μοναστήρια, αλλά, αντί για αναδιανομή του εισοδήματος στους πολίτες, αυτοί τον πλούτο τον πέρασαν στα χέρια ολίγων πιστών στον Όθωνα, το πολίτευμα και τη λειτουργία της Αντιβασιλείας, οικογενειών ανά την ελεύθερη Ελλάδα, τους οποίους ο λαός τότε αποκαλούσε «Αρμάνδους» (οι δωσίλογοι της εποχής;) ως παραφθορά από το όνομα του προέδρου της Αντιβασιλείας. Εκποιήθηκε, τέλος, μεγάλο μέρος της περιουσίας των διαλυθέντων εκκλησιών για τα κονδύλια του κράτους, γεγονός που προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις.
Τελικά, αφού “πτώχευσαν” την Εκκλησία, πέρασαν την ευθύνη των δημοτικών σχολείων στους Δήμους και των άλλων βαθμίδων στο κράτος. Η έλευση του ανήλικου Όθωνα και των Βαυαρών αντιβασιλέων συνοδών του στην Ελλάδα εγκαινίασε μία νέα περίοδο ξενοκρατίας (για το καλό μας και τη σωτηρία μας!), τη βαυαρική, την οποία οι Έλληνες, εκτός των «Αρμάνδων», την αντιμετώπισαν ως συνέχεια της τουρκικής κατοχής.
Ακόμη και η προσπάθεια του αντιβασιλέα Μάουρερ να εξελληνίσει ονόματα χωριών, δρόμων και επαρχιών αντιμετωπίστηκε δύσπιστα, όταν οι Έλληνες αντιλήφθηκαν πως, όποιος “εθνικός ευεργέτης” κατέβαλε σε χρυσό τον οβολό του στον Μάουρερ, εξασφάλιζε ονοματοθεσία σε προνομιακές οδούς των Αθηνών ή, αν έδινε ομόλογα με εγγύηση χρυσού, η ονοματοθεσία λάμβανε χώρα και σε άλλες πόλεις της Ελλάδας εκτός από τον τόπο διαμονής του.
Η επιστροφή 178 χρόνια μετά
Ο Όθωνας το 1837 νυμφεύτηκε στη Γερμανία τη δούκισσα Αμαλία του Ολδεμβούργου, αλλά παιδιά δεν έκαναν και έτσι στα κατοπινά χρόνια οι Βαυαροί, όποτε τίθετο θέμα πολιτειακό με επαναφορά της Βασιλείας, δε μας απασχόλησαν τουλάχιστον σε ευθεία γραμμή.
Οι Γερμανοί, έκτοτε, επανήλθαν πολλές φορές στην Ελλάδα, ιδιαίτερα στις επιτροπές κηδεμονίας, μετά τις μεγάλες πτωχεύσεις της χώρας, ιδίως στις τρεις κορυφαίες στο διάστημα από τον ατυχή πόλεμο του 1897 – που μόνο ατυχής δεν ήταν, αλλά επιλογή των δανειστών μας για να μας βάλουν σε επιτροπεία – μέχρι και το 1937. Ο εναγκαλισμός τους με την ενέργεια, τις τηλεπικοινωνίες και τους εξοπλισμούς ακόμα και σήμερα είναι παροιμιώδης σε σχέση με την Ελλάδα. Η Siemens δεν είχε κανένα θέμα λειτουργίας, ακόμη και στον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940 και στην εισβολή τον Απρίλιο του 1941 από τους ναζί.
Σήμερα φυσικά, 178 χρόνια μετά από το πρώτο βαυαρικής έμπνευσης κράτος των Ελλήνων, επανέρχονται για να μας “ανατάξουν, εκσυγχρονίσουν, ξεχρεώσουν” και ό,τι άλλο νομίζετε πως ετοιμάζουν για το καλό μας στη μεγάλη αγορά – συγνώμη αγκαλιά ήθελα να πω – της Ευρώπης.
Ας αναρωτηθείτε τι άλλαξε από την εποχή των “Αρμάνδων” και των τοποτηρητών μας πριν 178 χρόνια… Προφανώς και δε φταίνε μόνο οι άλλοι. Για την ακρίβεια φταίμε κυρίως εμείς, που η φλόγα της Επανάστασης άναψε με την ιδέα του Ρήγα για τον αφέντη λαό, κράτησε με το ανυπότακτο γιαταγάνι του Κολοκοτρώνη και του αθυρόστομου στους ξένους αποικιοκράτες Καραϊσκάκη, για να σβήσει στους πολιτικάντικους συμβιβασμούς Μαυροκορδάτων και λοιπών εκπροσώπων κομμάτων, όχι ελληνικών, αλλά φιλο-αγγλικών- φιλο-γαλλικών ή φιλο-ρωσικών, και τις προδοσίες εξόντωσης ανυπότακτων πνευμάτων, όπως του Ανδρούτσου από το πρωτοπαλίκαρό του Γιάννη Γκούρα στην Ακρόπολη (με τους τόσους συμβολισμούς σήμερα), πληρωμένο συνεργάτη μίσθαρνων κυβερνητικών λακέδων, των Αγγλογάλλων.
