Ο θρύλος του Βασιλιά Αρθούρου αποτελεί έναν από τους πλέον χαρακτηριστικούς μύθους της μεσαιωνικής Αγγλίας. Η Guinevere, το Camelot και οι Ιππότες της Στρογγυλής Τράπεζας συνθέτουν το ρομαντικό μεσαιωνικό περιβάλλον μέσα στο οποίο δρα και δοξάζεται ο θρυλικός Βασιλιάς.
Ίσως κάπου μέσα στις σελίδες της ιστορίας να κρύβεται το πραγματικό πρόσωπο του Αρθούρου και ίσως το φάντασμά του να πλανιέται σε κάποιο από τα ερειπωμένα κάστρα της Ουαλίας, στο μυθικό Camelot ή στο κρυμμένο στην ομίχλη, νησί Avallon.
Ας αναζητήσουμε μαζί τον Αρθούρο σε μια εποχή πολέμων και μύθων.
Η λαϊκή παράδοση
O Αρθούρος εμφανίζεται για πρώτη φορά σε κείμενο, τον 9ο αιώνα. Πρόκειται για το Historia Britonum (Η Ιστορία των Βρετανών), το οποίο αποδίδεται στον Ουαλό μοναχό Nennius. Σε αυτό το κείμενο ο Αρθούρος παρουσιάζεται ως ένας ισχυρός πολέμαρχος μεταξύ 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ., που αποκρούει τους Σάξονες εισβολείς.
Μάλιστα σε ένα κεφάλαιο περιγράφονται 12 μάχες στις οποίες ηγήθηκε ο Αρθούρος των Βρετανών. Η δεύτερη αναφορά για τον Αρθούρο υπάρχει στα Annales Cambriae (Χρονικά της Ουαλίας), έργο λίγο μεταγενέστερο του Historia Britonum, το οποίο περιέχει και χρονολογικά στοιχεία για τις μάχες του Αρθούρου.
Οι ιστορικοί κατάφεραν να αναγνωρίσουν δύο από τις μάχες (Chester, Νότια Σκωτία) περίπου στο 450 μ.Χ., αλλά τα Χρονικά τοποθετούν την τελευταία μάχη (Σύγκρουση του Camlann) στο 539 μ.Χ. (ή 537 κατά μία άλλη άποψη). Αυτό σημαίνει ότι ο Αρθούρος έδρασε σε μία περίοδο εκατό και πλέον χρόνων, πράγμα απαράδεκτο.
Ο λόγος που αναφέρθηκαν αυτά τα δύο κείμενα είναι ότι μαζί με την προφορική ουαλική παράδοση αποτέλεσαν την κύρια πηγή έμπνευσης για τον Geoffrey του Monmouth (Αρχιδιάκονος της Οξφόρδης) στη δικιά του εξιστόρηση των κατορθωμάτων του Αρθούρου.
Επίσης, τα κείμενα του Geoffrey ήταν η βάση στην οποία στηρίχθηκαν μεταγενέστεροί του συγγραφείς (Robert Wace, Layamon) για να εμπλουτίσουν το θρύλο και με άλλα στοιχεία, όπως π.χ. η αναζήτηση του Ιερού Δισκοπότηρου και οι Ιππότες της Στρογγυλής Τραπέζης.
Ωστόσο, υπήρχαν και συγγραφείς (Chretien de Troyes, Marie de France), οι οποίοι κινήθηκαν ανεξάρτητα από τις διηγήσεις του Geoffrey. Σε κάθε περίπτωση πάντως ο ιερέας έδωσε το έναυσμα για την ανάπτυξη της «αρθουριανής» λογοτεχνίας.
Ο Geoffrey εξέδωσε το 1133 μ.Χ. το έργο του Historia Regum Britanniae (Ιστορία των Βασιλέων της Βρετανίας). Το έργο του ξεκινά από το 12ο αιώνα π.Χ., όπου σύμφωνα με έναν ουαλικό θρύλο το νησί της Βρετανίας αποικήθηκε από μετανάστες Τρώες υπό την ηγεσία του Βρούτου, αδερφού του Αινεία, από τον οποίο προήλθε και η λέξη «Βρετανία». Το βιβλίο συνεχίζει με την παρουσίαση των Βρετανών Βασιλέων (μεταξύ αυτών και ο Βασιλιάς Lear) των οποίων η γραμμή διαδοχής παραμένει αδιάσπαστη ακόμα και στην περίοδο της ρωμαϊκής κατοχής.
Μετά την εγκατάλειψη της Βρετανίας από τους Ρωμαίους (410 μ.Χ.) ο Geoffrey παρουσιάζει τα γεγονότα που θα οδηγήσουν στην ανάληψη της εξουσίας από τον Αρθούρο. Η αποχώρηση των Ρωμαίων δημιουργεί κενό εξουσίας, το οποίο εκμεταλλεύεται ο Vortigern σφετεριζόμενος το θρόνο από τους νόμιμους διαδόχους (Aurelius Ambrosius, Uther Pendragon).
Μάλιστα, προκειμένου να εδραιώσει τη θέση του καλεί σαξονικά φύλα να μεταναστεύσουν στη Βρετανία με αντάλλαγμα τις στρατιωτικές τους υπηρεσίες. Ωστόσο, ο Vortigern δεν μπορεί να ελέγξει τους Σάξονες οι οποίοι επιδίδονται σε καταστροφές. Ο Vortigern καταφεύγει στην Ουαλία, όπου ο Merlin προλέγει το χαμό του.
Την εξουσία αναλαμβάνουν αρχικά ο Aurelius Ambrosius και στη συνέχεια ο Uther Pendragon. Ο Αρθούρος αναφέρεται ως γιος του Uther και παρουσιάζεται ως ένα είδος σωτήρα από τη σαξονική λαίλαπα. Σύμφωνα με τον Geoffrey η σύλληψη του Αρθούρου έγινε στο κάστρο του Tintagel, όταν ο Uther «κοιμήθηκε» με την Igraine (ή Ygraine), αφού πήρε τη μορφή του συζύγου της, Gorlois, με τη βοήθεια του Merlin.
O Αρθούρος ανέβηκε στο θρόνο σχετικά νέος και αφού κατανίκησε τους Σάξονες και τα συμμαχικά σε αυτούς φύλα (Πίκτοι και Σκώτοι) εισέβαλε και κατάκτησε και το νησί της Ιρλανδίας. Μετά από μία περίοδο ειρήνης, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Αρθούρος παντρεύεται την Guinevere και δημιουργεί το οχυρό του στο Caerleon, εισβάλλει στη Γαλατία, την οποία προσθέτει στο βασίλειό του.
Ακολουθεί ακόμα ένα διάστημα ειρήνης και ο Αρθούρος εκστρατεύει εκ νέου στη Γαλατία για να αντιμετωπίσει τον Ρωμαίο άρχοντα Lucius, αφήνοντας αντικαταστάτη στο θρόνο τον ανιψιό του Mordred. Ο Αρθούρος επικρατεί του Lucius στη Βουργουνδία αλλά πίσω στη Βρετανία ο Mordred σφετερίζεται το θρόνο και τη γυναίκα του Αρθούρου.
Οι δύο αντίπαλοι πολεμούν στις όχθες του ποταμού Camel στην Κορνουάλη με τον Αρθούρο να σκοτώνει τον Mordred αλλά και ο ίδιος να τραυματίζεται σοβαρά. Ο Geoffrey στη διήγησή του μεταφέρει τον Αρθούρο στο Νησί του Avalon (Insula Avallonis) προκειμένου να θεραπευθεί.
Η ονομασία του Avalon αποτελεί πιθανόν παράφραση της ουαλικής λέξης «Avallach» (Τόπος των Μήλων). Η βασιλεία του κατά τον Geoffrey κράτησε περίπου 25 χρόνια. Ο Geoffrey δεν αναφέρει τίποτα για το θάνατο του Αρθούρου, υιοθετώντας έτσι έναν ουαλικό θρύλο, σύμφωνα με τον οποίο αναμένεται η Επιστροφή του Βασιλιά. Κατά μία άλλη εκδοχή ο Αρθούρος πέθανε στη μάχη του Camlann και θάφτηκε στο Αβαείο του Glastonbury.
Ο Geoffrey δεν είναι ιστορικός και δεν μπορούμε να βασιστούμε απόλυτα στα γραφόμενά του. Ωστόσο, οι ιστορίες που δημιουργεί δεν είναι εντελώς φανταστικές αλλά βασίζονται σε πραγματικά γεγονότα, τα οποία όμως μετασχηματίζει προσθέτοντας και δικά του στοιχεία, αλλάζοντας ονόματα και ανακατεύοντας τη χρονική αλληλουχία των γεγονότων.
Ο ίδιος αναφέρει ότι τα στοιχεία του τα άντλησε από ένα παλιό βιβλίο του Walter, Αρχιδιακόνου της Οξφόρδης. Ωστόσο, το βιβλίο είναι μάλλον φανταστικό, από τη στιγμή που ο Geoffrey, μεταξύ άλλων, αναφέρει την παρουσία Νορμανδών στο στρατό του Αρθούρου. Οι Νορμανδοί εμφανίστηκαν στη Βρετανία μόλις τον 11ο αιώνα μ.Χ., 500 περίπου χρόνια από την εποχή του Αρθούρου.
Η παραπάνω διήγηση του Geoffrey περιέχει αρκετά φανταστικά στοιχεία, αλλά είναι σίγουρο ότι περιέχει και ψήγματα ιστορικής αλήθειας γύρω από ένα σημαντικό ηγεμόνα της Βρετανίας, που η λαϊκή παράδοση ονόμασε Αρθούρο.
Δεν αποκλείεται σε αυτό το πρόσωπο να αποδόθηκαν κατορθώματα άλλων Βρετανών αρχόντων, εμπλουτίζοντας έτσι το θρύλο του πέρα από τα ανθρώπινα όρια. Πάντως σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να ξεχάσουμε την εικόνα ενός Αρθούρου σε απαστράπτουσα πανοπλία, περιστοιχισμένο από κατάφρακτους ιππότες, που κατοικούν στο πανίσχυρο και μεγαλειώδες κάστρο του Camelot. Αυτές οι περιγραφές ταιριάζουν περισσότερο στην μεσαιωνική εποχή του Geoffrey και όχι στη ρημαγμένη Βρετανία του 5ου και 6ου αιώνα μ.Χ.
Ιστορικό πρόσωπο ή μύθος ο Βασιλιάς Αρθούρος;
arth2Στην προσπάθεια να αναγνωριστεί ο ιστορικός Αρθούρος έπρεπε πρώτα να προσδιοριστεί η χρονική περίοδος κατά την οποία υποτίθεται ότι έδρασε. Ο Geoffrey στο βιβλίο του σπανίως δίνει ημερομηνίες και αυτές δεν είναι πάντα αξιόπιστες.
Ωστόσο, κάποια συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν από τα διάφορα πρόσωπα που παρουσιάζει να είναι σύγχρονα του Αρθούρου. Όταν αναφέρεται στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία παρουσιάζει ένα δυτικό και ένα ανατολικό αυτοκράτορα, που μας παραπέμπει στην περίοδο από το 395 μέχρι το 476, οπότε και καταλύθηκε η Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Επίσης, στην περίοδο του
Αρθούρου αναφέρει ότι επικεφαλής της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας ήταν κάποιος Λέων, που πιθανότατα ταυτίζεται με τον Λέοντα Α’ (457-474). Επιπλέον, αναφέρει ότι Πάπας στη Ρώμη την εποχή εκείνη ήταν ο Sulpicius.
Έχοντας υπόψη την τάση του Geoffrey να μετασχηματίζει ονόματα μπορούμε να οδηγηθούμε στον Πάπα Simplicius (468-483). Όσον αφορά στο Lucius, που ο Geoffrey «χρήζει» δυτικό αυτοκράτορα υπάρχει ανακρίβεια αφού τέτοιο όνομα ή παρεμφερές δεν υπάρχει στη γραμμή διαδοχής των δυτικών αυτοκρατόρων.
Ωστόσο, στα Χρονικά του Sigebert της Gembloux αναφέρεται ένας αυτοκράτορας ονόματι Lucerius, που ανέβηκε στην εξουσία για μόλις δύο χρόνια (469-470). Ο Geoffrey ως ιερέας θα μπορούσε να είχε εύκολη πρόσβαση σε αυτό το κείμενο και να πάρει τη συγκεκριμένη εγγραφή (αν και αναληθής) και κατά την πάγια τακτική του να μετατρέψει τον Lucerius σε Lucius.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν απλά ενδείξεις, υπάρχει όμως ένα διαπιστωμένο γεγονός το οποίο έρχεται να τα υποστηρίξει. Την περίοδο 469-470 ο Βρετανός Βασιλιάς εκστράτευσε στη Γαλατία ύστερα από πρόσκληση των Ρωμαίων.
Πιο συγκεκριμένα το 467 ανήλθε στο δυτικό θρόνο ο Ανθέμιος έχοντας την υποστήριξη του Λέοντα Α’. Ο Ανθέμιος ανέλαβε την ανακατάληψη της Γαλατίας, της οποίας μεγάλο μέρος κατείχαν οι Βησιγότθοι, οι οποίοι ήδη έλεγχαν την περιοχή της σημερινής Ισπανίας. Στην προσπάθεια του αυτή ο Ανθέμιος ζήτησε τη βοήθεια του Βρετανού Βασιλιά (Riothamus), ο οποίος αποβιβάστηκε στη Γαλατία (469-470 μ.Χ.) με 12.000 στρατιώτες.
Για τους Βρετανούς υπήρχε ένας πολύ σοβαρός λόγος για την ανάληψη στρατιωτικής δράσης, αφού στην περιοχή της Αρμορικής (σημερινή Βρετάνη) είχαν εγκατασταθεί μετανάστες Βρετανοί. Μετά από κάποιες μάχες βορείως του Λίγηρα, ο βρετανικός στρατός κινήθηκε προς την κεντρική Γαλατία. Όμως, ο Ρωμαίος Έπαρχος της Γαλατίας, Arvandus, δρώντας προδοτικά, προσπάθησε να φέρει σε συνεννόηση Βησιγότθους και Βουργουνδούς, ώστε να επιτεθούν στους Βρετανούς και να μοιραστούν ολόκληρη τη Γαλατία.
Οι Βουργουνδοί έμειναν πιστοί στους Ρωμαίους, αλλά οι Βησιγότθοι αποφάσισαν να κινηθούν μόνοι τους και αφού απώθησαν τους Βρετανούς στην πόλη Bourges τους νίκησαν στη μάχη του Chateauroux.
Ο Riothamus για να γλιτώσει εισήλθε στη Βουργουνδία. Η γραμμή της υποχώρησης καταλήγει στην πόλη της Avallon, μερικά χιλιόμετρα νότια της σημερινής Auxerre. Για την τύχη του Riothamus δεν υπάρχει καμία άλλη αναφορά.
