Παρά τις συχνές μας προσπάθειες καμιά απάντηση δεν έχει έρθει από το Διάστημα εδώ και δεκαετίες. Κάποιοι τώρα σκέφτηκαν να στείλουν στους πολιτισμούς που πιθανόν ζουν σε άλλα ηλιακά συστήματα (ως δέλεαρ), τη… μυρωδιά μας.Η εικαστικός Κάρι Πάτερσον ονειρευόταν χρόνια να στείλει μηνύματα στην απεραντοσύνη του Διαστήματος. Η μόνη διαφορά με εκείνα που προηγήθηκαν από κυβερνήσεις και τη NASA, είναι πως το δικό της θα έχει μια ακόμη διάσταση: τη μυρωδιά.
Με το να περιλαμβάνουν τα μηνύματα αυτά φόρμουλες και οσμές χημικών ουσιών, υπογραμμίζει η Πάτερσον στην Τρέισι Λόγκαν και στο BBC, οι εξωγήινοι που πιθανόν τις λάβουν θα μπορέσουν να ανασυνθέσουν τις μυρωδιές του πλανήτη μας και να συλλάβουν καλύτερα τη ζωή όπως αυτή υπάρχει στον πλανήτη μας. Αίμα και κόπρανα ζώων, γλυκές ή πικρές ευωδιές από άνθη και μυρωδιές βενζίνης, που δείχνουν την εξάρτηση του πολιτισμού μας από το αυτοκίνητο. Με αρωγό αυτά τα στοιχεία μια διαστημική διάνοια που ζει σε έναν απόμακρο πλανήτη, η οποία πιθανόν να μην είναι σε θέση να μας δει ή να μας ακούσει, θα μπορέσει σύμφωνα με την Πάτερσον να μας αποκωδικοποιήσει μέσω της μυρωδιάς, η οποία είναι η πιο πρωτόγονη από όλες τις αισθήσεις.
Η ιδέα της δεν είναι παρά το τελευταίο επεισόδιο σε ένα μακρύ κατάλογο από παρόμοιες απόπειρες να τραβήξουμε την προσοχή ενός πολιτισμού που θάλλει έξω από το ηλιακό μας σύστημα. Πριν από σαράντα περίπου χρόνια το ραδιοτηλεσκόπιο Αρεσίμπο έστειλε από το Πουέρτο Ρίκο ένα εικονικό μήνυμα στο Διάστημα και σύμφωνα με πληροφορίες το επαναλαμβάνουμε ανά τακτά χρονικά διαστήματα με τη βοήθεια ραδιοτηλεοπτικών κυμάτων. Ωστόσο, εδώ και αρκετά χρόνια αστρονόμοι, καλλιτέχνες, γλωσσολόγοι και ανθρωπολόγοι ισχυρίζονται πως η ιδέα να συνταχθεί ένα κατανοητό μήνυμα προς τους εξωγήινους πολιτισμούς είναι πολύ πιο δύσκολο από όσο νομίζαμε ώς τώρα. Και όπως λένε ορισμένοι, φαίνεται πως η αρχική ιδέα να επικοινωνήσουμε μέσω εικόνων ή λέξεων μπορεί να καθιστά αυτό το μήνυμα ακατάληπτο ή στη χειρότερη των περιπτώσεων να παρεξηγηθεί με ανυπολόγιστες και καταστροφικές συνέπειες για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Ποιος, λοιπόν, είναι ο καλύτερος τρόπος να απευθυνθούμε σε έναν εξωγήινο;
Χαμένοι στη μετάφραση;
Αναζητούσαμε ανέκαθεν τρόπο να στείλουμε μηνύματα πέρα από τον πλανήτη μας. Σύμφωνα με τον διαστημικό ψυχολόγο Αλμπερτ Χάρισον, οι πρώτες προσπάθειες προς αυτή την κατεύθυνση έγιναν εδώ και δύο αιώνες, αν και δεν εγκατέλειψαν ποτέ το έδαφος της Γης. Τον 19ο αιώνα ο μαθηματικός Καρλ Γκράους πρότεινε να κοπούν φαρδιές λωρίδες δέντρων σε μια δασωμένη περιοχή και να γεμίσουν με ποσότητες σίκαλης. Το τεράστιο αυτό σχήμα θα εικόνιζε ένα κολοσσιαίων διαστάσεων τρίγωνο και τρία τετράγωνα, αναπαριστώντας το θεώρημα του Πυθαγόρα και το οποίο θα μπορούσε να είναι ορατό από τη Σελήνη, ακόμα και από τον Αρη! Μερικά χρόνια αργότερα, στο ίδιο πάντα πνεύμα, ο αστρονόμος Τζόζεφ φον Λίτροου πρότεινε να ανασκαφούν στο έδαφος μεγάλα κανάλια που θα γέμιζαν με νερό αναμεμιγμένο με κηροζίνη. Ανάβοντάς τα το βράδι, τα τριγωνικά αυτά σχήματα θα έδιναν σε οποιονδήποτε εξωγήινο παρατηρητή του πλανήτη μας την ανεκτίμητη πληροφορία ότι η Γη κατοικείται από νοήμονα όντα.
Τον 20ο αιώνα αρχίσαμε να στέλνουμε μηνύματα μέσω ραδιομαγνητικών κυμάτων. Το μήνυμα που έστειλε το ραδιοτηλεσκόπιο Αρεσίμπο εικάζεται πως θα τελεσφορήσει και θα κάνει επαφή μετά από ένα ταξίδι 21.000 ετών στις εσχατιές του γαλαξία μας. Τα σχέδια που περιλαμβάνει και τα οποία αποτελούνται από 1.679 ψηφιακά κομμάτια, σήμερα μας φαίνονται απλώς συμπαθητικά, μετά τις αλματώδεις εξελίξεις που έγιναν πρόσφατα σ’ αυτό τον τομέα. Λίγο πρωτύτερα τα διαστημόπλοια Pioneer 10 και 11 της NASA μετέφεραν στο διάστημα μια μεταλλική πλακέτα το καθένα, προσαρμοσμένη στην άτρακτό τους, με σχέδια και σύμβολα που εικονίζουν έναν άντρα και μια γυναίκα, γυμνούς και τους δύο. Και είναι πολύ πιθανό αυτού του είδους τα μηνύματα να είναι απολύτως ακατάληπτα για τους εξωγήινους. Ισως μάλιστα να τα έχουν βρει τόσο ερμητικά και μυστηριώδη όσο μας φαίνονται εμάς οι βραχογραφίες της Λίθινης Εποχής.
Παρωχημένη τεχνολογία
«Τα γραμμικά σχέδια ενός αρσενικού και ενός θηλυκού homo sapiens είναι απολύτως ευανάγνωστα από τους σύγχρονους ανθρώπους» επισημαίνει ο Μάρεκ Κούλτις, ενός σχεδιαστής επικοινωνιακών συστημάτων που εδρεύει στο Λονδίνο. «Ωστόσο, αυτοί που θα συναντήσουν τα Pioneer 10 και 11 ίσως θεωρήσουν πως ήμαστε φτιαγμένοι από πολλά διαφορετικά μέρη (καθώς τα πρόσωπα, τα μαλλιά και το στήθος του άντρα έχουν σχεδιαστεί ξεχωριστά) και η επιφάνεια του κορμιού μας φιλοξενεί μακρόστενα σκουληκόμορφα πλάσματα (οι γραμμές που τονίζουν τα γόνατα, την κοιλιά και τα οστά του τραχήλου). Η ανθρώπινη τεχνολογία αποτελεί επίσης ένα πρόβλημα. Αυτό που χρειάζεται κάποιος για να καταλάβει το μήνυμα που περιλαμβάνει ο χρυσός δίσκος του Voyager, το οποίο εκτοξεύτηκε πριν από 35 χρόνια και τώρα πρέπει να βρίσκεται κάπου κοντά στον Πλούτωνα, είναι ένα… γραμμόφωνο 16 στροφών! Ο έκπληκτος εξωγήινος που θα καταφέρει να παίξει αυτόν το δίσκο στις 16 στροφές θα έχει το μοναδικό προνόμιο να ακούσει ευχές σε 55 γλώσσες του κόσμου μας, συμπεριλαμβανομένου ενός μηνύματος για «Ειρήνη και Φιλία» του πάλαι ποτέ Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, Κούρτ Βάλντχαϊμ! Υπάρχουν όμως γήινα παλιατζίδικα στο διάστημα, ώστε οι εξωγήινοι να μπορέσουν να βρουν έναν τέτοιο παλαιολιθικό αποκωδικοποιητή;
Αυτή η πλάκα έχει τοποθετηθεί στα τοιχώματα των διαστημοπλοίων Pioneer 10 και 11 (Nasa)
Κι αν οι εξωγήινοι έχουν ήδη προσπαθήσει να επικοινωνήσουν μαζί μας με τη βοήθεια μεθόδων φυσικών ή πνευματικών, εντελώς διαφορετικών από τις δικές μας; Κι αν η εξωγήινη ζωή μοιάζει με την άποψη που ο Στανίσλαβ Λέμ αναπτύσσει στο «Σολάρις» του, όπου ο πλανήτης περιβάλλεται από έναν ωκεανό διανοητικότητας; Ο ίδιος ο ωκεανός είναι εδώ το εξωγήινο πλάσμα, μια διάνοια χωρίς σώμα. «Ας υποθέσουμε πως ένας άνθρωπος προσπαθεί να εξηγήσει στον ωκεανό αυτό τον τρόπο με τον οποίο αναπαράγεται το είδος μας» τονίζει ο Κούλτις. «Υπάρχει, άραγε, καμιά πιθανότητα να γίνει καταληπτός; Το να μοιράζεσαι με κάποιον το ίδιο περιεχόμενο είναι ζωτικό για να σε εννοήσουν».
Η κάψουλα του χρόνου
Αναπόφευκτα τέτοια μηνύματα κατέληξαν παρωχημένα, όπως οι κάψουλες του χρόνου. Σκεφθείτε την υπόθεση της Πολιτιστικής Κρύπτης Ογκλθορπ, μιας κάψουλας χρόνου που σφραγίστηκε το 1940 και περιέχει ντράι μαρτίνι και μια αφίσα του φιλμ «Οσα παίρνει ο άνεμος». Ηταν όντως σαν μια στιγμιαία φωτογραφία της ζωής τον 20ό αιώνα απευθυνόμενη στις μελλοντικές γενιές των ανθρώπων και όχι των εξωγήινων, που όμως θα διαφυλάξει μια αποσπασματική εικόνα για τις επερχόμενες γενεές. Οταν η κάψουλα Ογκλθορπ αποσφραγιστεί το έτος 6100, θα αποδειχθεί αν το «Οσα παίρνει ο άνεμος» άντεξε στη δοκιμασία του χρόνου. Ο Κούλτις υποστηρίζει πως όλες αυτές οι παράμετροι θα πρέπει να ληφθούν υπόψη όταν συνεκτιμούμε τις πιθανότητες επικοινωνίας με μια εξωγήινη μορφή διανοητικότητας. Η περίφημη εξίσωση του αστρονόμου Φρανκ Ντρέικ επιτρέπει στον καθένα να υπολογίσει πόσα είδη εξωγήινης ζωής υπάρχουν στο σύμπαν, καθώς είναι βασισμένη σε επτά διαφορετικές παραμέτρους. Σε μια διάλεξή του στην Βασιλική Εταιρεία του Ηνωμένου Βασιλείου το 2010, ο Ντρέικ υπολόγισε πως υπάρχουν τουλάχιστον 10.000 διακριτοί πολιτισμοί στο γαλαξία μας. Ωστόσο, ο Κούλτις επισημαίνει πως θα πρέπει να πάρουμε υπόψη μας πόσοι από αυτούς τους πολιτισμούς χρησιμοποιούν τα ίδια κανάλια επικοινωνίας με εμάς, πόσοι είναι διατεθειμένοι να επικοινωνήσουν μαζί μας και πόσοι έχουν κάποια ομοιότητα με εμάς.
Ενα άλλο εμπόδιο που θα πρέπει να υπολογίσουμε είναι οι μακριές αποστάσεις της διακοσμικής επικοινωνίας. Αυτό σημαίνει πως πολλά χρόνια -ακόμη και μερικές χιλιάδες- θα μπορούσαν να περάσουν ανάμεσα στην αποστολή του μηνύματος και τη λήψη οποιασδήποτε απάντησης. Ωστόσο η Πάτερσον αυτή την πιθανότητα την αντιμετωπίζει μάλλον ρομαντικά. «Οι ελπίδες μας να επικοινωνήσουμε με έναν εξωγήινο πολιτισμό περικλείει μια μελαγχολική παράμετρο. Δεν είμαστε παρά ένα νησί στο αχανές, σκοτεινό διάστημα. Φαντάζομαι αυτή την εν δυνάμει επικοινωνία σαν την ανταλλαγή αρωματισμένων ερωτικών επιστολών που περικλείουν τη βουβή αγωνία των προσδοκιών μας… Θα συναντηθούμε, άραγε, κάποτε; Θα είναι ο ένας όπως τον φαντάστηκε ο άλλος; Θα μπορέσουμε να συνεννοηθούμε;»
Είμαστε έτοιμοι για μια απάντηση;
Η ίδια ερώτηση απασχολεί εδώ και χρόνια τον ανθρωπολόγο Τζων Τράφαγκαν από το Πανεπιστήμιο του Ωστιν στο Τέξας. Μόνο που η δική του προσέγγιση είναι πιο προσεκτική, πιο μετρημένη και πιο μακροπρόθεσμη. «Αν κάποιος από την άλλη μεριά μας απαντήσει, αυτό θα γίνει μετά από πολλή αναμονή και με μεγάλες παύσεις. Ισως κουραστούμε από αυτή την σε αργή κίνηση συζήτηση και σηκώσουμε τους ώμους βαριεστημένοι, αφού όμως πρώτα έχουμε βγάλει ένα συμπέρασμα για το ποιοι είναι και τι επιζητούν. Ισως η πρώτη επαφή μαζί τους να μας προκαλέσει πανικό. Και θα πρέπει να πάρουμε ως δεδομένο πως οι διαθέσεις τους απέναντι στον πολιτισμό μας θα είναι ειρηνικές και δεν θα αποβλέπουν στην κυριαρχία του σύμπαντος. Αν όμως δεν είναι αυτή η περίπτωση, σκεφτείτε τότε πόσο εκτεθειμένοι, πόσο θανάσιμα εκτεθειμένοι θα βρεθούμε. Αλλα νομίζω πως θα πρέπει να το διακινδυνεύσουμε. Δεν έχουμε άλλη επιλογή».
Αυτός ο χρυσός δίσκος που έχει τοποθετηθεί στο διαστημόπλοιο Voyager απαιτεί να έχουν οι εξωγήινοι τα κατάλληλα μηχανήματα ώστε να τον «διαβάσουν» (Nasa)
Βάσει όλων αυτών, λοιπόν, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να επικοινωνήσουμε; Είτε είναι μέσω των οσμών είτε μέσω άλλων καναλιών που θα ανακαλύψουμε στο μέλλον, θα πρέπει οπωσδήποτε να είναι διαχρονικός, ελεύθερος από πολιτισμικούς περιορισμούς και να περικλείει τη δυνατότητα μιας συμπαντικής συνεννόησης. Αλλωστε, ας μην ξεχνάμε πως στα μηνύματα που έχουμε στείλει στο διάστημα περιγράφουμε τα απολύτως απαραίτητα. Δεν έχουμε γράψει π.χ. για την ανθρώπινη θηριωδία, για τους πολέμους, τις θρησκευτικές σφαγές και τις εθνοκαθάρσεις. Για την Πάτερσον, ωστόσο, αυτό δεν είναι σημαντικό. «Ο,τι μετράει περισσότερο είναι η βαθιά μας επιθυμία να επικοινωνήσουμε μαζί τους» λέει. «Φτάνει να δηλώσουμε: Αυτό είναι το DNA μας, ιδού πέντε-δέκα μαθηματικά στοιχεία και άλλες τόσες θεωρίες φυσικής για το σύμπαν. Μπορεί να είμαστε διαφορετικοί, αλλά σε τελευταία ανάλυση μοιάζουμε. Και μπορούμε να συνυπάρξουμε και να συνεργαστούμε».
