Ο Βετζέτι, σχολιάζοντας τις εξελίξεις στην Ελλάδα και τη σχέση με την Ε.Ε., διαπιστώνει ότι στην Ευρώπη δεν υπάρχει σήμερα δημοκρατία, η οποία, όπως λέει, έχει γίνει υποχείριο του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού. Ως προς το δέον γενέσθαι, τονίζει ότι πρέπει να επιμείνουμε στην αναγκαία σχέση ανάμεσα στην πολιτική και την ηθική, την εξουσία και την αρετή.
Τα τελευταία χρόνια η αφερεγγυότητα των συντηρητικών και σοσιαλδημοκρατικών κομμάτων έχει οδηγήσει σε κραυγαλέα αξιέξοδα και σ’ ένα διάχυτο αίσθημα απελπισίας, κυρίως στη Νότια Ευρώπη. Μπορούμε να ανακτήσουμε την ελπίδα και ποιος είναι ο ρόλος της ουτοπίας στον σημερινό κόσμο;
Στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και του χρηματοοικονομικού χαρακτήρα του καπιταλισμού, τα σοσιαλδημοκρατικά ευρωπαϊκά κόμματα έχασαν την παραδοσιακή κοινωνική τους βάση, την οργανωμένη σε μεγάλα βιομηχανικά συνδικάτα εργατική τάξη.
Σταδιακά αφομοιώθηκαν από τα φιλελεύθερα και συντηρητικά κόμματα. Η εκλογική αναμέτρηση για την εξουσία προϋποθέτει και από τις δύο πλευρές την προσπάθεια «κατάκτησης του Κέντρου», δηλαδή την κατάκτηση των ψήφων των αστικών και μικροαστικών στρωμάτων, τα οποία ενδιαφέρονται κυρίως για τη μείωση των φόρων και την ασφάλεια της ιδιοκτησίας.
Σοσιαλδημοκράτες και φιλελεύθεροι οργανώνονται ως εκλογικά πρακτορεία, ανταγωνιζόμενα για να μοιραστούν τη μερίδα της εξουσίας, αλλά συμμερίζονται την ιδέα της πολιτικής ως διαχείρισης της υπάρχουσας κοινωνίας και ως απλής διαχείρισης των καθημερινών υποθέσεων.
Οι μεγάλες στρατηγικές αποφάσεις ανατίθενται σε εξωπολιτικούς παράγοντες, οι οποίοι δεν έχουν καμία σχέση με την κοινοβουλευτική δημοκρατία: το ΝΑΤΟ για τις στρατιωτικές υποθέσεις τής ξεκάθαρα ιμπεριαλιστικής εξωτερικής πολιτικής, το ΔΝΤ, η ΕΚΤ και η Κομισιόν για τη σκληρά φιλελεύθερη οικονομία και η Εκκλησία ή, ανάλογα με τις χώρες, τα ΜΜΕ για τα ηθικά και κοινωνικά θέματα.
• Πώς αντιμετωπίζεται αυτή η κατάσταση;
Απέναντι σ’ όλα αυτά, είναι σημαντικό να προσπαθήσουμε να ξαναπαράξουμε μια σκέψη της Μεγάλης Πολιτικής, η οποία να βρίσκεται ανάμεσα στην ουτοπική προοπτική ενός καλύτερου κόσμου και τη θεωρία των κανόνων της Δικαιοσύνης. Σε μια ιστορική κατάσταση στην οποία η σκέψη της πολιτικής τείνει να περιορίζεται ασφυκτικά στη διαχείριση του παρόντος, η έκκληση (πλατωνικής προέλευσης) για την ανάγκη να μπορέσει ξανά η πολιτική να νοείται σε μεγάλο βαθμό ως «βασιλική γνώση», να της δοθεί η δυνατότητα προσανατολισμού στην πολυπλοκότητα οικονομικού, στρατιωτικού και ηθικού χαρακτήρα, πρέπει να θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική.
Αν και σήμερα δεν είναι δύσκολο να κατηγορηθεί κάτι τέτοιο, όπως παλαιότερα, για αναχρονιστικό «ουτοπισμό». Δύο διαφορετικά σημεία βρίσκονται στο επίκεντρο αυτής της Μεγάλης Πολιτικής. Το πρώτο αφορά τον τονισμό της διάστασης της πολιτικής κοινότητας.
Η κοινότητα πρέπει να είναι το υποκείμενο και ο αποδέκτης της πολιτικής. Τασσόμενοι ανάμεσα στα δύο άκρα που στη σύγχρονη εποχή συνέβαλαν στο να την καταστήσουν ασήμαντη: από τη μία το κράτος (ως σύνολο δομών για τη διαχείριση της εξουσίας) και από την άλλη η ατομικιστική ιδιωτικότητα («αστική» στη γλώσσα του Χέγκελ) της ιδιοκτησίας και της οικονομίας.
Η πολιτική κοινότητα είναι ο τόπος στον οποίο εκπαιδεύεται ο πολίτης ως διαφορετικό ον από τον υπήκοο του κράτους και, κυρίως, από τον «αστό» της οικογενειο-οικονομικής σφαίρας. Σ’ αυτό το πλαίσιο πρέπει, επίσης, να επιμείνουμε στην αναγκαία σχέση ανάμεσα στην πολιτική και την ηθική, την εξουσία και την αρετή. Δεν υπάρχει δημόσια ευτυχία χωρίς δικαιοσύνη στην κοινωνική και προσωπική δράση και συμπεριφορά.
Και πρέπει να προσθέσουμε: Δεν υπάρχει δικαιοσύνη χωρίς μια συστηματική πολιτική δημόσιας Παιδείας από μέρους της πολιτικής κοινότητας που οικοδομεί την ενότητά της σε μια διαρκή προσπάθεια αυτοεκπαίδευσης.
• Οι τελευταίες εξελίξεις και η επιβολή στην Ελλάδα ενός τρίτου και σκληρότερου πακέτου λιτότητας από τους διεθνείς πιστωτές είναι αντίθετες με την πολιτική βούληση του ελληνικού λαού, ο οποίος ψήφισε τον ΣΥΡΙΖΑ προκειμένου να αλλάξει αυτές τις πολιτικές. Πιστεύετε ότι η δημοκρατία στην Ε.Ε. κινδυνεύει;
Φοβάμαι ότι η ερώτηση δεν έχει διατυπωθεί ορθά. Το πρόβλημα είναι εάν η Ε.Ε. πρέπει να σεβαστεί τη βούληση που εξέφρασε δημοκρατικά ο ελληνικός λαός. Το θέμα είναι ότι πλήττει μια δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση της ίδιας της Ε.Ε., η οποία δρα ως τεχνικό όργανο για λογαριασμό της ΕΚΤ, του ΔΝΤ και της γερμανικής κυβέρνησης. Υπ’ αυτή την έννοια δεν υπάρχει απειλή κατά της δημοκρατίας στην Ε.Ε., αλλά απλώς αυτή η δημοκρατία δεν υπάρχει.
Το πρόβλημα είναι ότι στις ευρωπαϊκές χώρες αναπτύσσεται ένα λαϊκιστικό κίνημα της Δεξιάς που βρίσκει έκφραση και στις εκλογές και που εχθρεύεται την Ε.Ε. Η δημοκρατία μπορεί να μας οδηγήσει στο να έχουμε αντιθέτως στο εσωτερικό της Ενωσης μια σειρά από κράτη όμοια με το ουγγρικό μοντέλο. Δεν είναι τόσο ένα θέμα εκλογικών διαδικασιών όσο ποιος υπερέχει στην κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική σύγκρουση.
Το θέμα της δημοκρατίας λοιπόν είναι στενά συνδεδεμένο με την ανάγκη ανάκτησης της ηγεμονίας στην Ευρώπη από μέρους της Αριστεράς, η οποία δεν είναι υποταγμένη στην «ενιαία φιλελεύθερη σκέψη».
• Ο χρεωμένος άνθρωπος των ημερών μας έχει απολέσει μέρος της ελευθερίας του, ακριβώς όπως ορισμένες χώρες έχουν χάσει μέρος της κυριαρχίας τους. Ποιος είναι ο ρόλος του χρέους, δημόσιου και ιδιωτικού, στον μετασχηματισμό των κοινωνιών μας;
Το χρέος είναι πρώτα απ’ όλα η επίλυση του διλήμματος του καπιταλισμού, ο οποίος θέλει να ζει με χαμηλούς μισθούς, για να αυξάνει το κέρδος, και υψηλή κατανάλωση, για να αποφεύγει κρίσεις υπερπαραγωγής. Ο εργαζόμενος, ο οποίος πληρώνεται λιγότερο απ’ ό,τι δικαιούται, μπορεί να καταναλώνει συσσωρεύοντας χρέη.
Μ’ αυτόν τον τρόπο αυξάνεται η εξάρτησή του από τον εργοδότη (διότι δεν θα μπορεί να πληρώσει το δάνειο για το σπίτι κ.λπ.), αλλά υπάρχει και μια δεύτερη εξάρτηση, προς τις τράπεζες, οι οποίες κερδίζουν διά μέσου των επιτοκίων για το χρέος. Ο καταναλωτής-οφειλέτης είναι ένα ευάλωτο κοινωνικό ον, το οποίο μπορεί να εκβιαστεί, πολιτικά απομονωμένο (υπάρχουν συνδικάτα, κόμματα των εργαζομένων και όχι των οφειλετών). Με κάποιες διαφορές η ίδια εξάρτηση από τους δανειστές και από τις τράπεζες ισχύει και για τις χώρες που έχουν χρέος προς το εξωτερικό.
Ξέρουμε ποια είναι η εναλλακτική ανάμεσα στην πολιτική υποδούλωση στους δανειστές και τη χρεοκοπία, η οποία φέρνει μαζί της υποχρεωτικά μια βαθιά κοινωνική κρίση (ανεργία, τέλος του κοινωνικού κράτους, υποτίμηση). Το ιδιωτικό και το δημόσιο χρέος είναι ένα ισχυρό όργανο του χρηματοοικονομικού καπιταλισμού, εθνικού και διεθνούς, για να αυξηθούν τόσο το κέρδος όσο και ο πολιτικός έλεγχος. Αλλά για να αποφύγουμε τη δημιουργία χρέους, διατηρώντας αποδεκτά επίπεδα καθημερινής ζωής και κοινωνικού κράτους, θα έπρεπε να μειωθούν με δραστικό τρόπο οι κοινωνικές και οικονομικές διαφορές ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς.
• Η Ευρώπη βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα πολύ σοβαρό θέμα, το μεταναστευτικό και προσφυγικό, το οποίο δοκιμάζει τις ίδιες τις ανθρωπιστικές αρχές της πολιτιστικής μας παράδοσης. Αντίθετα, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντιδρούν με τον πιο υποκριτικό, κυνικό και βάρβαρο τρόπο. Τι δείχνει αυτό για τον πολιτισμό μας;
Η αρχική αιτία του φαινομένου της μετανάστευσης αφορά τη φτώχεια της υποσαχάριας Αφρικής και πολλών ασιατικών χωρών, για την οποία κατά ένα ποσοστό ευθύνεται η ευρωπαϊκή αποικιοκρατία.
Η πρόσφατη αιτία που αφορά όλη την περιοχή της Μεσογείου συνίσταται στους ιμπεριαλιστικούς πολέμους, οι οποίοι έγιναν στη Συρία και τη Λιβύη, τόσο από ισχυρές χώρες του ΝΑΤΟ όσο και από τους περιφερειακούς συμμάχους τους. Η βοήθεια προς τους μετανάστες είναι μια ανθρωπιστική υποχρέωση και θα χρειαζόταν, τουλάχιστον κατά ένα μέρος, για να βρεθεί μια λύση στην ένοχη συνείδηση των Ευρωπαίων εξαιτίας του πρόσφατου και απώτερου παρελθόντος τους.
Είναι, όμως, σαφές ότι δεν μπορεί να θεραπευτεί μια ασθένεια δρώντας μόνο επί των συμπτωμάτων: κοστίζει πολύ, δεν είναι τόσο χρήσιμο και, τελικά, είναι και αδύνατο. Δεν μπορούμε να φιλοξενήσουμε στην Ευρώπη ολόκληρες ηπείρους. Αυτό που θα έπρεπε να κάνει η Δύση είναι να μειώσει βαθμιαία τις ζημιές που έχουν προκαλέσει ο ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατία για τον υπόλοιπο κόσμο. Γι’ αυτό θα χρειαζόταν ο ιμπεριαλισμός και η αποικιοκρατία να ξεπεραστούν, κάτι, όμως, από το οποίο απέχουμε πολύ.
• Ο δεσμός ανάμεσα στη λογική και στο πάθος είναι κεντρικός στο πολιτικό όραμα του Πλάτωνα, ενώ ο Αριστοτέλης ισχυρίζεται ότι θα πρέπει να χρησιμοποιούμε τη λογική χωρίς την επιρροή του πάθους. Τι λέτε;
Στην πραγματικότητα υπάρχει ένα πάθος και στον Αριστοτέλη. Το πάθος για να γνωρίσει τον κόσμο. Αλλά, για να παραφράσουμε τον Μαρξ, στον Πλάτωνα υπάρχει το πάθος για να αλλάξει ο κόσμος. Ο Πλάτωνας ξέρει καλά ότι το πάθος είναι η μόνη δυνατή πηγή ενέργειας της λογικής. Χωρίς πάθος η λογική είναι αδρανής. Μόνο η παθιασμένη λογική μπορεί να είναι αποτελεσματική για τη γνώση και για τη δράση.
Ποιος είναι
Γεννημένος στο Μιλάνο το 1937 ο Μ. Βετζέτι είναι καθηγητής Ιστορίας της Αρχαίας Ελληνικής Φιλοσοφίας και υπήρξε πρόεδρος του Τμήματος Φιλοσοφίας για πολλά χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Πάβια. Σήμερα διδάσκει στη Σχολή Ανωτάτων Σπουδών IUSS της ίδιας πόλης. Στη γλώσσα μας κυκλοφορεί το βιβλίο του «Ιστορία της Αρχαίας Φιλοσοφίας» (Τραυλός, 2000).
